Jeugdtoerisme en jeugdwelzijnswerk: de link ligt misschien niet meteen voor de hand, maar toch zorgen ze allebei op hun manier voor verbinding tussen jonge mensen. Dat tonen we aan met enkele mooie voorbeelden, maar eerst focussen we op wat jeugdtoerisme betekent in Vlaanderen.
Een diverse sector
Vlaanderen kent een sterke traditie van meerdaagse uitstappen door allerhande jeugdgroepen. We hebben het dan niet alleen over kampen en weekends van jeugdbewegingen en andere vormen van jeugdwerk, maar ook bos- en zeeklassen, sportkampen en meerdaagse verblijven die worden georganiseerd door jeugdwelzijnswerk vallen onder de paraplu van het jeugdtoerisme.
Om deze activiteiten mogelijk te maken, telt Vlaanderen zo’n 600 jeugdverblijven en 500 tentengronden. Samen zijn ze jaarlijks goed voor meer dan 3 miljoen overnachtingen en 100 miljoen euro omzet.
De verwachtingen van de verschillende soorten jeugdgroepen zijn heel divers, en daarom is het aanbod van jeugdverblijfsinfrastructuur heel uiteenlopend. Het aanbod varieert van heel eenvoudige gebouwen zonder bedden of keukentoestellen tot goed uitgeruste locaties met volpensionmogelijkheid en moderne vergaderfaciliteiten.
Enkele stevige uitdagingen
Vanaf begin 2023 regelt het vernieuwde logiesdecreet de normering van de jeugdverblijven. Daarbij vormen de strengere brandveiligheidsnormen voor heel wat uitbaters de grootste uitdaging. Bij het opstellen van de nieuwe normen werd op zoek gegaan naar een evenwicht tussen veiligheid voor een kwetsbare doelgroep en haalbaarheid van de investeringen. Dat laatste heeft immers ook een directe weerslag op de betaalbaarheid van een verblijf voor de doelgroep. Die betaalbaarheid staat de laatste jaren sowieso al onder druk na de coronacrisis en de hoge inflatie. Uitbaters aarzelen om de prijzen te laten stijgen, maar kunnen eigenlijk niet anders, omdat de gehanteerde winstmarges al minimaal waren.
Ook de energiecrisis vormt een stevige uitdaging. Jeugdverblijven zijn vaak ondergebracht in oude gebouwen die nog een hele weg af te leggen hebben op vlak van energiebesparing. In afwachting van een grote inhaalbeweging werd bij de start van de winter opgeroepen om de temperatuur te verlagen, tot 12 graden in de slaapkamers. In bepaalde jeugdverblijven werd zelfs beslist om te sluiten tijdens de koudste maanden, omdat anders de energiefactuur voor de verblijvende groepen onbetaalbaar dreigde te worden.
De overheid tracht in te spelen op deze uitdagingen. Zowel Toerisme Vlaanderen als het Departement Cultuur, Jeugd en Media subsidiëren brandveiligheid en energiebesparende ingrepen. Maar het budget is beperkt en uitbaters zijn verplicht om het grootste deel van de investeringen zelf te dragen. Met de beperkte middelen wordt creatief omgesprongen, bijvoorbeeld door heel wat werken zelf uit te voeren.
Een kwestie van ruimte
Minstens even belangrijk als het gebouw is de omgeving. De meeste groepen zijn op zoek naar een plek waar ze ongestoord kunnen ravotten. De nabijheid van bos en natuur is dan ook een absolute troef, maar dat is in een volgebouwd Vlaanderen niet altijd evident, ook omdat regels rond ruimtelijke ordening weinig mogelijkheden openlaten voor nieuwe locaties in een groene omgeving.
Het gebrek aan ruimte zorgt er vaak voor dat gebouwen een dubbele functie hebben. Bijvoorbeeld jeugdlokalen die verhuurd worden aan andere jeugdgroepen, maar ook aan scholen of parochiezalen die in bepaalde periodes dienen als jeugdverblijf. Sowieso wordt vaak gebruikgemaakt van gebouwen die hun oude functie zijn verloren. Zo waren heel wat jeugdverblijven in een vorig leven een schuur, een klooster of een hotel.
Jeugdtoerisme is goed voor ongeveer 10 % van het totaal aantal toeristische overnachtingen in Vlaanderen, maar is vooral belangrijk als katalysator van de eerste vakantie-ervaring. Kinderen en jongeren leren er in groep wat toerisme kan betekenen. Het zijn ervaringen die ze meenemen in hun latere leven. Vaak keren ze ook terug naar de plekken waar ze ooit verbleven hebben met de school of jeugdgroep.
Jeugdtoerisme draait grotendeels op vrijwilligers. In veel jeugdverblijven vormen zij het kloppend hart van de werking. Op andere plaatsen worden, naast reguliere tewerkstelling, vormen van sociale tewerkstelling ingezet om het jeugdverblijf draaiende te houden.
Verbinding tussen jeugdwerk en jeugdhulp
Jeugdverblijven hebben een sociale functie. Samen spelen, samen eten, samen slapen zorgt voor een unieke sfeer van verbondenheid en is vaak de bron van vriendschappen voor het leven. Het is toerisme in zijn puurste vorm. Het gaat niet over luxe of comfort, het gaat over samen met andere (jonge) mensen onvergetelijke ervaringen meemaken.
Ook in het welzijnswerk wordt die verbindende kracht naar waarde geschat. Verspreid in Vlaanderen investeren een aantal organisaties in de sociale sector heel bewust in een eigen jeugdverblijf. Hiermee benadrukken ze de kracht van preventie tijdens een meerdaags verblijf. Het leren samenleven in groep wapent jonge mensen ook in andere situaties.
Troeven van de Berkelhoeve
De impact van verbinding zien we bijvoorbeeld sterk terug in de Berkelhoeve in Vorselaar. Het vakantiecentrum maakt deel uit van de vzw Elegast, een Antwerpse vzw met meer dan 200 medewerkers die zich voornamelijk richt op jeugdhulp. Naast de functie van jeugdtoerisme trachten ze de troeven van de Berkelhoeve ook op andere manieren optimaal te laten renderen voor hun doelgroep. Jongeren (en gezinnen) komen hier op vakantie of zomerkamp, komen er samen met hun begeleiders in functie van hun hulpverleningstraject of voor andere doeleinden.
Vzw Elegast stelt zich als hulpverleningsorganisatie tot doel om mensen zelf terug positieve richting te laten geven aan hun leven, om mensen terug in hun kracht te zetten. Ze geloven dat dit enkel kan door verbondenheid met anderen en streven er dan ook maximaal naar om het netwerk en de context van cliënten mee te nemen in hun verhaal.
En laat dit nu ook precies de doelstelling zijn van jeugdverenigingen: mensen samenbrengen, banden creëren, elkaar leren kennen, herinneringen creëren, om van daaruit samen het leven volle rijkdom te geven. Vzw Elegast probeert voor iedereen een ondersteunend netwerk te maken en te bieden. Jeugdwerk en jeugdhulp verschillen wat dit betreft niet sterk van elkaar. De Berkelhoeve maakt daarom fundamenteel deel uit van de missie van vzw Elegast.
Vierwinden, een domein met ambitie
De vzw Ter Loke is actief in bijzondere jeugdzorg, integrale gezinszorg en voorzieningen voor personen met een beperking. Zij bouwen momenteel hun werking verder uit op het domein Vierwinden in Oostmalle. Er is al sinds de jaren 60 een jeugdverblijf op het uitgestrekte domein en nu verschijnt er een nieuwbouw voor de werking van een cluster bijzondere jeugdzorg. Daarnaast investeert de vzw de komende jaren verder in een nieuw verblijfs- en ontmoetingscentrum. Ze streven ernaar om van het domein Vierwinden een dynamische plek te maken waar diverse groepen terechtkunnen. Hiervoor hopen ze een nauwe samenwerking uit te bouwen met de buurt, de gemeente, verenigingen, vrijwilligers en andere welzijnsorganisaties.
Vzw Ter Loke wil op die manier naast het klassieke jeugdwerk ook andere groepen jongeren bereiken, en dus meer verbindingen leggen tussen jeugdhulp en jeugdwerk. Ze beogen een inclusieve werking met aandacht voor kansengroepen, waar ook verenigingen kunnen verblijven, vergaderen en activiteiten kunnen organiseren. Ze denken dan bijvoorbeeld aan speelpleinwerking, noodwoning(en) voor kwetsbare mensen en beperkte openstelling voor buurtactiviteiten. Vierwinden kan zo een levendige locatie worden waar tal van mensen elkaar kunnen vinden vanuit een gedachte van inclusiviteit en verbondenheid.
Tot slot
Voorbeelden zoals de Berkelhoeve en Vierwinden tonen aan hoe jeugdwerk en jeugdhulp elkaar kunnen versterken. Met een uiteenlopend aanbod aan jeugdinfrastructuur blijft de sector van het jeugdtoerisme innoveren om elk kind of jongere die onvergetelijke meerdaagse uitstap met leeftijdsgenoten te bezorgen.
