Cachet is een organisatie voor en door mensen die in aanraking komen of kwamen met jeugdhulp. We versterken jongerenstemmen in debatten en hulpverlening. Ons motto ‘de kracht van elk verhaal’ leidt tot acties en veranderingen die we delen via media, beleid en evenementen. Als idealisten streven we naar een stralende wereld voor jongeren in en uit jeugdhulp. Deze bijdrage belicht de verwevenheid van jeugdhulp en (kans)armoede, met persoonlijke reflecties en ervaringen uit de tijd dat ik zelf in de jeugdhulp zat. Als medewerker en voormalig vrijwilliger van Cachet onderzoek ik deze relatie aan de hand van gesprekken met jongeren en professionals.
Money, money, money
In de residentiële voorzieningen
In residentiële voorzieningen worden dagelijkse budgetten per kind gehanteerd, gebaseerd op het OCMW-leefloon. Deze omvatten dagelijkse maaltijden, maandelijkse kledingkosten en nog een apart budget voor vrije tijd. Maar dit laatste budget schiet vaak tekort wanneer jongeren hun eigen basisproducten moeten aanschaffen.
Deze krappe bedragen dwingen voortdurend tot financiële afwegingen. De residentiële voorzieningen hebben enige flexibiliteit bij het toewijzen van de budgetten. Meestal ontvangen jongeren maandelijks zakgeld en kledingbudget. Als je in kamertraining zit, komt daar wekelijks een voedingsbudget bij. Voor zowel kleding als voeding moest ik voor elke uitgave bewijs indienen en de bedragen bijhouden.
De keukenkasten in de leefgroepen waren gevuld met goedkope producten. Een broodje kopen en gezellig lunchen met klasgenoten was niet mogelijk. Ik had het geluk dat ik dagelijks een gezonde lunch kon bereiden, maar wel met dagelijks dezelfde beperkte ingrediënten en met strikte regels. Nooit chocopasta op brood.
In mijn voorziening moesten hygiëneproducten uit het kledingbudget worden betaald. Elders krijgen jongeren hygiëneproducten van de voorziening en wordt dat bijgehouden op een lijst. Mijn maandbudget was ongeveer de helft van wat mijn leeftijdsgenoten kregen en dat dwong me tot creativiteit. Tijdens kamertraining en begeleid zelfstandig wonen at ik soms niet, of bij vrienden of familieleden waarmee ik nog contact had.
Ook voor hygiëneproducten moest ik creatief zijn. Ik kreeg shampoo en zeep van ouders van vriendinnen, en tampons van mijn oma. Menstruatie-armoede was ook toen al een probleem, hoewel het fenomeen nog niet zo bekend was als nu. Extra's, zoals verjaardagscadeaus, waren vaak gericht op basisbehoeften. Ik herinner me dat ik voor mijn vijftiende verjaardag handdoeken kreeg, niet als luxe, maar uit noodzaak.
Het was een heel gepuzzel met geld, allemaal om op de een of andere manier toch normaal te kunnen opgroeien en niet al te veel uit de toon te vallen bij mijn leeftijdsgenoten.
Een appeltje voor de dorst?
Zodra ik mocht, begon ik te werken: bij de bakker, de slager, een supermarkt, in een rusthuis poetsen, jeugdbewegingsdecors schilderen … De vreugde van die extra centen op mijn zichtrekening na al die inspanningen was groot. Maar ik moest een derde van dat inkomen afstaan, want als ik later alleen zou wonen, zou ik ook een derde van mijn inkomen kwijt zijn aan huisvesting, zo kreeg ik te horen. Dat afgestane bedrag werd wel netjes naar mijn spaarrekening overgemaakt, een kleine spaarpot voor mijn vertrek op mijn achttiende vanuit de voorziening naar mijn studio. Die spaarpot verdween direct in kosten als huurwaarborg, eerste maand huur, verzekeringen, meubels en huisraad.
Sommige vrienden keken verder vooruit. Naast het verplichte derde van hun inkomen, stortten ze extra op hun spaarrekening. Maar voorzichtigheid was geboden, want te veel spaargeld betekende geen recht op leefloon. Verontwaardiging volgde. Wie bedacht dat jongeren uit de jeugdhulp, vaak zonder financieel vangnet, gestraft moeten worden voor hun spaarzaamheid? Op hun 18e stappen ze met een zak kleren hun studio binnen, om dan te horen dat ze (net) te veel spaargeld hebben voor leefloon. Geld dat hard verdiend is en dat ze nodig hebben om toekomstige financiële uitdagingen aan te gaan.
Vakantie?
Schoolvakanties waren een confrontatie. Het op vakantie gaan zoals de meesten het kennen, was voor mij vanuit de jeugdhulp onbekend. Uitstappen en kampen vervingen vakanties, met beperkte inspraak en een krap budget. Trauma's en complexe persoonlijkheden gingen ook op kamp mee, dezelfde drama's in een andere omgeving.
Tijdens schoolvrije weken waren er soms activiteiten, maar de betrokkenheid bij de planning en het budget ontbraken vaak, waardoor echte extra's zeldzaam waren.
Hobby's hadden weinig ruimte. Ze moesten passen in de voorziening en het krappe budget. Jammer, want een hobby biedt persoonlijke en sociale groei, zelfvertrouwen, doorzettingsvermogen en contacten buiten de jeugdhulp.
Onderwijs
In de jeugdhulp draag je een rugzak die extra drempels opwerpt voor je ontwikkeling. Deze bagage kan het maximaliseren van je talenten en capaciteiten belemmeren. Een diploma, vooral in het hoger onderwijs, wordt gezien als de sleutel om te ontsnappen aan de ellende. In onze samenleving opent een diploma deuren en creëert het kansen, vaak meer dan je intrinsieke vaardigheden.
Echter, jeugdhulp legt vaak de nadruk op familiaal herstel om een netwerk voor de jongere te creëren na hun verblijf in de voorziening. Maar kan familiaal herstel echt slagen als er nog diepe kwetsuren zijn? Is het niet belangrijker om te leren hoe relaties veilig kunnen zijn en grenzen kunnen worden gesteld? Zou er niet evenveel aandacht moeten zijn voor onderwijs? Een wijsheid stelt dat zorgen om te overleven (financieel en/of psychisch) de ruimte om te leren belemmert. Waarom worden die zorgen niet verminderd in plaats van verergerd?
De jeugdhulp moet jongeren emanciperen, zodat ze de vaardigheden ontwikkelen om het leven aan te kunnen. Een goed doordacht onderwijsbeleid met hoge verwachtingen is cruciaal. Niet simpelweg naar school sturen, straffen voor spijbelen, en strafwerk geven, maar actieve begeleiding bij huiswerk, aandacht voor leerstof, individuele ondersteuning en aanmoediging. Dit helpt jongeren om de beste versie van zichzelf te worden.
Psychologische ondersteuning
Die zware rugzak die ik noemde, die weegt echt door. Dat is bekend.
Degelijke en passende psychologische ondersteuning is cruciaal om deze last te verlichten. Maar daar steekt het beperkte budget weer de kop op. Hoewel het volgen van psychologische begeleiding wordt aangemoedigd, zijn de criteria streng. Als er een psycholoog in de voorziening is, neemt die de taak op zich. Zo niet, dan wordt doorverwezen naar het dichtstbijzijnde gesubsidieerde psychologisch centrum. Beide mogelijkheden veroorzaken problemen.
Allereerst moet er een klik zijn. Binnen de beperkte financiële middelen moeten keuzes gemaakt worden. Alternatieven zijn schaars. Bovendien begint een jongere een hulpverleningstraject met een specifieke persoon. Als dit een psycholoog is van de voorziening, verdwijnt deze steun zodra de jongere weer moet verhuizen. Bij ambulante psychologische hulp eindigt het traject abrupt bij volwassenheid. Beide situaties leiden tot verlies van vertrouwde hulp net op het moment dat de wereld al onstabiel aanvoelt.
Daarnaast wordt er vaak een generieke aanpak gevolgd, terwijl elke jongere een unieke rugzak met uitdagingen draagt. Beide trajecten leiden tot gesprekstherapie, maar wetenschappelijk is bewezen dat deze aanpak niet altijd toereikend is. Er is meer nodig dan praten om lichaam en geest te genezen van trauma.
Een holistische aanpak vraagt meer middelen, maar wordt vaak niet ingezet. Het is jammer dat we vaak niet verder kijken, want psychische kwetsbaarheid kan leiden tot stress en ziekte, wat uiteindelijk meer kost. Is het dan niet verstandiger om als samenleving meer te investeren in onze jongeren, zodat zij als veerkrachtige volwassenen de toekomst tegemoet kunnen treden?
Een impact op lange termijn
Ik ben een van de vele jongeren met jeugdhulpervaring die zonder diploma de middelbare school verliet. Vol levenslust, maar uitgeput van het overlevingsgevecht. Als mensen me horen praten en dan ontdekken dat ik geen diploma heb, vallen ze stijl achterover. Aan capaciteiten geen gebrek. Mijn kwetsbaarheden blijven er echter voor zorgen dat een diploma behalen voorlopig iets onbereikbaar blijft.
Werk vinden zonder diploma lukt, al is de beloning minimaal. Toch voelde het als de jackpot winnen na de tijd van het leefloon. Toen ik een stabiele relatie kreeg, brachten die twee inkomens financiële rust. Ik bouwde een leven op, werd opgenomen in de schoonfamilie en kon op adem komen. Maar na het einde van die relatie viel alles weg. Het verschil tussen een relatie en alleenstaand zijn is enorm, en het vergt moed om voor je eigen geluk te kiezen.
Met kinderen erbij werd de financiële last nog zwaarder. Het lage inkomen bleef, en ik miste een netwerk voor financiële en logistieke steun. Het harde ploeteren begon opnieuw. Voor ik het wist, was ik weer volop bezig met overleven.
Als volwassene draag ik nog steeds het label van iemand die opgroeide in de jeugdhulp. Het is minder zichtbaar maar nog steeds voelbaar. Vooroordelen in de samenleving maken het lastig om te delen dat ik jeugdhulpervaring heb. Reacties zijn vaak veroordelend: ik was vast een onhandelbaar kind of misschien net een slachtoffer. Gelukkig zijn er enkelen die mijn verhaal respecteren, waardoor ik zelf kan beslissen wat ik wil delen.
We lijken niet echt bij elkaar te horen. En toch begrijpen jongeren uit en in de voorzieningen beter wat ik doormaakte dan anderen. We delen iets dat ons onderscheidt en verbindt. Het werk van Cachet is hierbij prachtig. We verenigen jongeren, helpen hen opstaan en tonen verschillende toekomstperspectieven. We focussen op hun potentieel en talenten, voorbij aan het verleden.
