Om hulpverleners, schuldbemiddelaars en cliënten te ondersteunen op weg naar schuldenvrij worden én blijven, ontwikkelde CEBUD de website Schuldenvrij. Op weg naar financiële redzaamheid. Die website bundelt inzichten en tools die bijdragen tot (meer) financiële redzaamheid.
De website is opgebouwd rond vijf grote blokken. Centraal staan de drie noodzakelijke voorwaarden om te kunnen komen tot financiële redzaamheid: een menswaardig inkomen, financiële vaardigheden en financieel gedrag. Daarnaast is er ook aandacht voor de sleutelvaardigheden inzake geletterdheid en het belang van (graduele) afbouw van hulpverlening of schuldbemiddeling.
Wat is financiële redzaamheid?
Financiële redzaamheid is duurzaam greep hebben op het (gezins)budget en schuldenvrij zijn en blijven. Voor het Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting in Nederland (Nibud) is deze term niet alleen van toepassing op individuen die hun geldzaken zelf regelen, maar ook op wie voor bepaalde aspecten hulp inschakelt. Het einddoel hoeft dus niet te zijn dat iedereen alles zelf kan, maar wel dat iedereen de juiste informatie en hulp kan vinden om zijn geldzaken te organiseren.
De website ondersteunt sociaal werkers en cliënten in financiële hulpverleningstrajecten. Daarnaast is het ook zinvol voor gerechtsdeurwaarders, advocaten-schuldbemiddelaars en arbeidsrechters, dit in het kader van betalingsachterstand en collectieve schuldenregeling.
Is iemand geletterd genoeg om redzaam te zijn?
Voor wie niet goed kan lezen, schrijven of rekenen, is financieel redzaam zijn een hele opgave. Daarom besteedt de website aandacht aan de sleutelvaardigheden inzake geletterdheid.
Het is raadzaam om van bij aanvang af te toetsen hoe geletterd iemand is. Personen kunnen dan meteen worden doorverwezen naar gepaste ondersteuning en ook eigen verwachtingen kunnen beter worden afgestemd op de hulpvrager. Praktische tips zijn het gebruiken van eenvoudige taal, afspraken aan het einde van een gesprek herhalen en opschrijven, niet te veel taken tegelijk geven of met pictogrammen werken. Wanneer budgethulpverlening en schuldbemiddeling worden afgestemd op de vaardigheden van de cliënt, zullen trajecten veel succesvoller zijn. Om hulpverleners en schuldbemiddelaars hierin te ondersteunen, biedt de website een vragenlijst en een signaalkaart met alarmsignalen en concrete tips.
Menswaardig inkomen
Een belangrijk element in het versterken van financiële redzaamheid is het voorzien in een menswaardig inkomen. Dat is een inkomen dat toelaat om volwaardig deel te nemen aan onze samenleving, waardoor je erbij hoort en eraan bijdraagt.
Al sinds 2008 berekent CEBUD referentiebudgetten voor maatschappelijke participatie: dat zijn geprijsde korven van goederen en diensten die aangeven hoeveel inkomen iemand minimaal nodig heeft om te kunnen deelnemen aan de samenleving en een menswaardig leven te leiden. De referentiebudgetten geven een ondergrens aan voor het inkomen waaronder volwaardige maatschappelijke participatie onmogelijk wordt. Ze helpen berekenen hoeveel leefgeld iemand nodig heeft en zijn daarom zinvol in te zetten in budget- en schuldhulpverlening.
Waarom dat menswaardig inkomen zo belangrijk is en welke gevolgen optreden als dat er niet is, wordt duidelijk op de website. Voor schuldbemiddelaars, arbeidsrechters en gerechtsdeurwaarders ontwikkelde CEBUD de webapplicatie MELISA, waarmee ze een leefgeld kunnen berekenen dat een menswaardig leven in schuldafbouw toelaat.
Omdat niet iedereen over een menswaardig inkomen beschikt, loont het om na te gaan of er nog sociale rechten kunnen worden uitgeput. Voor vier doelgroepen – gezinnen met kinderlast, ouderen, personen met een beperking of chronische ziekte én wie een beperkt inkomen heeft – bundelt de website de belangrijkste sociale rechten en voordelen. Hiermee kunnen hulp- en dienstverleners of cliënten zelf in kaart brengen of er nog beroep kan worden gedaan op sociale rechten.
Financiële vaardigheden
In budgethulpverlening en schuldbemiddeling is het belangrijk om te streven naar een zo groot mogelijke redzaamheid en enkel die taken over te nemen die (tijdelijk) een struikelblok vormen. Naarmate deze trajecten vorderen, is het aangewezen om vaardigheden te versterken met het oog op financiële redzaamheid. Voor taken waarvoor professionele ondersteuning nodig of wenselijk is, moet worden nagedacht hoe dit vorm kan krijgen. Een goede samenwerking tussen dienst- en hulpverleners is daarvoor essentieel.
Om uitgaven en inkomsten langdurig in evenwicht te houden, zijn verschillende financiële vaardigheden van tel. De belangrijkste vaardigheden houden verband met zicht krijgen op het beschikbare budget, het plannen van uitgaven, het besparen op uitgaven en het ordenen van de administratie.
Financieel gedrag
Menselijk gedrag wordt beïnvloed door heel wat factoren. Dat geldt ook voor financieel gedrag. Hoewel economen lange tijd geloofden dat gedrag rationeel is, verschijnt er de laatste jaren steeds meer bewijs dat ons gedrag (ook) irrationeel is. Daarnaast kan gedrag het gevolg zijn van een bewuste keuze maar ook van onbewuste gewoonten of automatismen. Om gedrag langdurig te veranderen, moet gewoontegedrag worden doorbroken en moeten nieuwe, gezonde gewoontes worden gecreëerd.
Duurzame gedragsverandering is een proces van lange adem en vraagt volharding en motivatie. Wanneer hulp- en dienstverleners van cliënten een duurzame gedragsverandering op financieel vlak vragen, is het essentieel dat de cliënt hierin wordt ondersteund en dat zijn inspanningen worden erkend. Het motiveren en stimuleren van personen in budget- en schuldhulpverlening is dus erg belangrijk. Op de website zijn heel wat tips en tools terug te vinden om hiermee in de praktijk aan de slag te gaan.
Afbouwen van hulpverlening en schuldbemiddeling
Budgethulpverlening en schuldbemiddeling zijn meestal beperkt in de tijd. Dit kan enkel succesvol worden afgesloten als aan een aantal voorwaarden is voldaan. Een van die voorwaarden is een menswaardig inkomen. Op de website bieden we daarnaast handvatten voor het aanpakken van financiële vaardigheden en financieel gedrag. Zo leren cliënten financieel zelfredzaam te zijn en leren ze zo zelfstandig mogelijk hun budget te beheren
In realiteit kan niet iedereen zelfstandig zijn budget beheren en schuldenvrij blijven. In die omstandigheden is het aangeraden te bekijken welke verantwoordelijkheden aan de cliënt kunnen worden toevertrouwd en voor welke verantwoordelijkheden ondersteuning nodig is.
Ook in het kader van een collectieve schuldenregeling die begeleid wordt door een advocaat-schuldbemiddelaar is afbouw aan de orde. Cliënten hebben jarenlang met een beperkt budget moeten leven en hebben bepaalde verantwoordelijkheden overgedragen aan de schudbemiddelaar. Het is belangrijk de cliënt tijdig bewust te maken van de verantwoordelijkheden die hij opnieuw moet dragen en samen te werken naar een gezond budgetbeheer.
Tot slot
In de praktijk van de schuldbemiddeling en budgethulpverlening verzetten sociaal werkers, hulpverleners, advocaat-schuldbemiddelaars, arbeidsrechters én cliënten elke dag opnieuw bergen. Maar soms is het moeilijk om door de bomen het bos nog te zien en op de hoogte te blijven van zinvolle methodieken, tools en strategieën die elders worden ingezet. Met de website Schuldenvrij. Op weg naar financiële redzaamheid wil CEBUD heel wat van deze kennis en inzichten beschikbaar maken op een toegankelijke en eenvoudige manier, zodat het regelen van geldzaken voor iedereen een stuk eenvoudiger wordt.
Voor meer info, zie www.financieelredzaam.be.
