Betere en efficiëntere manieren zoeken om kwalitatieve ouderenzorg aan te bieden: het is een brandend actueel onderwerp. We weten allemaal dat de vergrijzing in Vlaanderen en bij uitbreiding Europa een nieuwe en effectievere aanpak vereist om in de toekomst in de zorgbehoeften van ouderen te voorzien. Dit werd nogmaals benadrukt in het recente EU-groenboek over vergrijzing. Volgens dat groenboek zal het aantal EU-inwoners dat mogelijk langdurige zorg nodig heeft, vermoedelijk stijgen tot 23 miljoen in 2030. In 2050 gaat het zelfs om 30 miljoen mensen. We moeten nu de funderingen plaatsen om diensten en dienstverlening te ontwikkelen en die uitdaging het hoofd te bieden.
Een betere integratie van zorg en ondersteuning voor ouderen is deel van de oplossing. Ze kan de stijgende kosten van gezondheidszorg en sociale zorg helpen beheersen en tegelijk de toegang tot hoogwaardige en persoonsgerichte zorg waarborgen. Die zorg is bij voorkeur aangepast aan de behoeften van elke oudere.
Europa heeft de integratie van zorg en ondersteuning intussen als topprioriteit op de politieke agenda staan. Deze integratie is het ticket naar een betere levenskwaliteit. We spreken enerzijds over het zo lang mogelijk uitstellen van gezondheidszorg bij ouderen en anderzijds over “het dagelijks leven aangenaam maken”. Hospitalisaties vermijden, langdurige revalidatie of behandelingen goed afwegen en het risico tot herval terugdringen: het zijn de ultieme doelstellingen van deze politieke keuze. Als we de doelstellingen bereiken, heeft dit een impact op het aantal zorgverleners en chronische knelpuntberoepen.
Wat leert de praktijk?
- Eén aanspreekpunt is nodig om te anticiperen, te plannen en te coördineren.
- Goed opgeleid zorgpersoneel is onontbeerlijk.
- Digitale hulp via medische apps en een platform voor gegevensuitwisseling zijn cruciaal.
- Buurt- en mantelzorg verlaagt de macro-economische kosten van de zorg. Goed om weten is dat twee op de drie Europese landen een rechtstreekse toelage geven aan mantelzorgers en dat één op de drie voorziet in onrechtstreekse ondersteuning (verlof, fiscaal voordeel …).
Een bevraging bij onder meer lokale diensten in vijftien Europese landen leert ons dat in de zoektocht naar geïntegreerde zorg, afstemming en samenwerking onontbeerlijk zijn. Alleen zo kunnen we de levenskwaliteit van de ouderen bestendigen en verlengen.
Opvallende vaststelling bovendien: het feit dat meerdere organisaties waken over de zorg van één persoon en dat dit traject gekoppeld wordt aan infodeling en (preventieve) signalen, beschouwen de bevraagden als de grootste troef voor de toekomst. Multidisciplinaire teams, gecoördineerde samenwerking, gedeelde zorgplanning en het gebruik van dezelfde technologie en platformen zijn de beste opstap naar succesvolle geïntegreerde zorg. Hetzelfde geldt voor gezamenlijke huisvesting en vlotte toegang tot gegevens voor mantelzorgers en gebruikers.
Maar er zijn ook belemmeringen die de weg naar vlotte en goede geïntegreerde bemoeilijken. Denk maar gebrekkige samenwerking tussen diensten, gebrek aan (financiële) middelen, gebrek aan coördinatie binnen de diensten die zorgverlening aanbieden of een tekort aan leiderschap en politieke wil. Geïntegreerde zorg wordt daarnaast afgeremd door beperkt vertrouwen tussen diensten en onvoldoende professionaliteit, technologie die niet voldoende is afgestemd, onduidelijke rollen en te weinig bescherming van de privacy. Deze elementen spelen in meerdere of mindere mate, maar vormen collectief een groot struikelblok bij het inhoudelijk herdenken van de zorg.
Iedereen moet elkaar ondersteunen
We kaartten het eerder al aan: geïntegreerde zorg is persoonsgericht en impliceert betrokkenheid van de gebruiker en zijn omgeving. Die betrokkenheid is altijd individueel en afgestemd op de gebruiker. Iedereen moet elkaar hierin ondersteunen. Het werkt faciliterend als doelstellingen collectief worden afgestemd, gedeeld en nagestreefd. Regelmatige evaluatie van de zorgaanpak hoort onlosmakelijk bij dit proces.
In het Zweedse Norrtälje (62.000 inwoners, op 70 km van Stockholm) loopt sinds 2016 een fascinerend innovatief project rond geïntegreerde zorg. De stad kampt met toenemende vergrijzing en verspreide bevolking over een vrij uitgebreide oppervlakte, in combinatie met een sterke lokale toeristische economie. Norrtälje ging ervan uit dat elke gebruiker het zorg- en ondersteuningsmodel kiest dat het best bij hem past. Dit gebeurt binnen de werking van de stad als publieke dienst, die de regie van het zorgtraject in handen heeft.
Er worden in de stad vandaag overeenkomsten gesloten met publieke en private organisaties. Daarin staat beschreven wie welke diensten aanlevert. Samenwerking met de lokale ziekenhuizen is een belangrijke succesfactor. De evaluatie gebeurt met een tevredenheidsmeting van gebruikers en mantelzorgers en de budgetten liggen vast. Deze resultaatsgerichte samenwerking betekent een extra drive voor alle medewerkers. Na het eerste en tweede opstartjaar werd het project opgeschaald: de focus kwam nog meer op de gebruiker te liggen.
Van hospitalisatie naar kwalitatief thuis wonen
Een praktisch voorbeeld was dat van een bejaarde man uit Norrtälje die in een jaar tijd drie keer gehospitaliseerd werd. Hij onderging in totaal 94 tests en kreeg acht poliklinische interventies. De man had, behalve een dochter die veraf woonde, geen familie. De focus in de zorg lag bij hem vooral op medicatie en het bestrijden van eenzaamheid. De vermelde belemmeringen maakten het niet eenvoudig om meer gepaste zorg te bieden.
Binnen het project werd een plan op maat opgesteld in overleg met verschillende partners. De huisarts, de bibliotheek, politie, ziekenvervoer, het buurthuis, een psychiater, een kinesist, thuishulp en thuisverpleging bogen zich over de zorgvraag. Alles gebeurde op aansturing van een casemanager, die mee afwoog hoe die zorgvraag duurzaam, haalbaar en op maat van de man kon worden beantwoord. De hospitalisaties werden zo tot nul herleid en de man kon na verloop van tijd opnieuw kwalitatief thuis wonen.
Een dergelijke aanpak vereist visiewijziging, moedig leiderschap, bestuurskracht en de wil om mogelijke obstakels aan te pakken of af te bouwen. Met de opstart van de eerstelijnszones zijn we in ons land alvast de goede richting ingeslagen. Die strategie doen uitmonden in een multidisciplinaire zorgaanpak met keuzevrijheid voor elke gebruiker, is dé uitdaging voor de komende jaren.
