Donderdag 12 januari 2023, 19u30. We bevinden ons in de mooie foyer van cinema Budascoop in Kortrijk. Samen met Glenn Dumortier (cineast en slampoet), Sam Durnez (slampoet), Arne De Jaegere (Avansa MZW) en Tine Van Laeken (De Rode Antraciet) blik ik vooruit op de filmavond die komt. Een avond die we organiseren rond de vertoning van de docufilm overdemurenheen van Glenn Dumortier. Een film over de kracht van cultuur om mensen over (gevangenis)muren heen samen te brengen. Samen overlopen we de laatste afspraken voor het panelgesprek. Spannend ook, want filmzaal 4 van Budascoop is helemaal uitverkocht. Negentig geïnteresseerden komen kijken naar de film die toont hoe gedetineerden en vrije burgers tijdens workshops Poetry Slam samen aan slamteksten werkten in de gevangenissen van Ruiselede, Oudenaarde, Gent en Dendermonde.
Slam over de muren heen ... in de gevangenis
We spoelen terug naar 9 mei 2022, 18u30. Vicky, een van de vrije burgers die zich inschreef voor de workshops Poetry Slam staat met een mix van emoties aan het grote hek van de gevangenis van Ruiselede: ‘Van bang voor het onbekende tot verlangend naar nieuwe ervaringen sta ik daar aan die poort van de gevangenis van Ruiselede. Klaar voor een ontdekkingstocht bel ik met een bonzend hart aan. Het hek gaat open en ik stap binnen in de gevangenis. Een vriendelijke cipier begroet me en vraagt me mijn identiteitskaart af te geven. Mijn persoonlijke spullen worden veilig opgeborgen in een locker. Ik kijk wat vertwijfeld rond maar ik word vriendelijk onthaald door de organisators. Het ijs is gebroken.’
Met het project DIALOOG organiseerden we in 2022 in vier gevangenissen workshops Poetry Slam onder de noemer Slam over de muren heen. Woordkunstenaars Sam ‘Samoerai’ Durnez in Ruiselede, Hind Eljadid in Oudenaarde en Dendermonde en Fatih De Vos in Gent coachten de deelnemers en leerden hen de kracht van woorden en ritme kennen als verbindingsmiddel tussen henzelf, de tegenspeler en het publiek. Van die workshops en toonmomenten werd door Glenn Dumortier op vraag van het project DIALOOG en Creatief Schrijven de docufilm overdemurenheen gemaakt. Een docufilm die op zijn beurt – door hem te tonen aan een publiek – weer verbinding en dialoog tot stand brengt. De film ging in première tijdens het WK Slam 2022, en beleefde zijn tweede première op die bewuste avond in Kortrijk.
‘Al snel verdwijnt het wij-zij gevoel. Eén grote groep creatievelingen die graag bezig zijn rond muziek, woord, ritme, emotie ... smijt zich in de opdracht. Het wordt een mix van slam en hip hop, van woord, muziek en Vlaamse schlagers. Ieder kiest waar hij zich het beste bij voelt. De ene haalt wat schuchter teksten boven die misschien kunnen dienen voor deze opdracht. De ander komt met veel bravoure de zaal binnen en enthousiasmeert de groep met zijn charisma. Er is ruimte voor de vele facetten van de groep. Jezelf kunnen zijn zorgt ervoor dat je, hier en nu, iedereen gelijkgestemd, eventjes vrij bent in het uiten van je mening, je gevoelens, hetgeen je raakt. Er wordt gelachen, er wordt verteld, er wordt woordkunst geschreven … en er wordt genoten van dit creatief moment. Iedereen zit mee in de sfeer, tilt elkaar op naar een hoger niveau en vult aan om tot een afgewerkt product te komen. Er hangt magie in de lucht.’
Het belang van cultuur (1)
Cultuur is een krachtige motivator, een reden om elkaar te vinden en samen te werken aan een vooropgesteld doel. Ook hier in de gevangenis, waar gedetineerden en vrije burgers samen Poetry Slam maken. Cultuur schept ruimte voor engagement, zelfontplooiing en sociale verbinding. Cultuur doet de muren die een gevangenis van de buitenwereld scheiden verdwijnen, geeft een mens het gevoel onder de mensen te zijn, al is het maar voor even.
De meeste gedetineerden komen ooit weer vrij. Het is dan ook belangrijk de band met de samenleving zoveel mogelijk te behouden. Dit door – zoals De Rode Antraciet doet – het cultuuraanbod binnen de gevangenis te laten aansluiten met het aanbod in de samenleving. Of door culturele activiteiten te organiseren – zoals De Rode Antraciet en Avansa samen doen – waar gedetineerden en vrije burgers samen die cultuur beleven binnen de gevangenis. Zo bouwt cultuur brugjes tussen gedetineerden en vrije burgers, gaan ze samen op zoek naar wat hen bindt, waardoor gesloten werelden een stukje worden geopend.
‘Met een mix van emoties sta ik voor het grote hek van het PLC te Ruiselede: van zenuwachtig voor het optreden tot nieuwsgierig naar het eindresultaat. Als echte slammers en hiphoppers staan we klaar voor het toonmoment. Klamme handen, zenuwachtig schuifelende voeten, hier en daar een schouderklopje. De spanning is te snijden. En dan worden we aangekondigd door de directeur. Na een geruststellend knikje van Sam, de coach, klinken de eerste woorden door de zaal. Iedereen heeft er zin in en smijt zich met volle overgave. Applaus is de verlosser, de spanning zakt weg, tevreden gezichten. Slam over de muren heen verbond binnen met buiten, woorden met emoties, vrij met vast. Maar slam over de muren heen bood vooral kansen om talenten te exploreren en boven onszelf uit te stijgen.’
Griet Op de Beeck schrijft in het boek Mekaar Zien: ‘Want dat kunst de wereld niet kan redden, weten we allemaal. Maar af en toe wel een mens, dat is voor mij al even zeker. Dat heeft te maken met het belang van jezelf te kunnen tonen. Niet als die stoere kerel, niet als die ongenaakbare vrouw. Maar als de complexe binnenkant die je ook bent, daar waar alles zit wat zeer doet en tegenwerkt en moeilijk maakt, daar waar oud verdriet woont, en zelftwijfel en boosheid en datgene wat je maar niet kan vergeten. En met verf en doeken of aanverwant materiaal gaat dat makkelijker, vaak, dan met woorden.’ (2)
DIALOOG
Cultuur in al zijn varianten heeft een centrale plek binnen het project DIALOOG, een initiatief van elf regionale Avansa’s, De Huizen vzw en De Rode Antraciet in Vlaanderen en Brussel. Het is een gemeenschappelijke noemer voor tal van sociaal-culturele activiteiten die als doel hebben het maatschappelijk debat te voeden over hoe we als samenleving omgaan met de maatschappelijke kwesties misdrijven, straf en herstel.
Een misdrijf verandert alles. Niet alleen daders en slachtoffers maar ook familieleden, buren, vrienden en collega’s dragen zware gevolgen. Het betekent vaak levenslang, voor zoveel mensen. Het project DIALOOG stelt de vraag of het dat is wat we willen. Want hoe we hier als samenleving mee omgaan, is wel degelijk een keuze.
Volgens Manu Pintelon zou er bij een vrijheidsstraf aandacht moeten zijn voor herstel: ‘Herstel van de schade die men aanrichtte aan het slachtoffer en aan de maatschappij, maar ook herstel van zichzelf. Wat baat het als we door het straffen enkel schade toedienen aan de gedetineerde en niet inzetten op het herstellen van de samenleving?’ (4) Door met het project DIALOOG die dialoog te maken en verhalen te delen, nodigen we iedereen uit om hier op zijn minst even over na te denken en in dialoog te gaan met elkaar.
Laat me vrij zijn (4)
Zwarte gedachten valn binnen lik Duitsland in 1940
fascisten verkachten me geest, mo me stemme bluft dienstplichtig
versmacht, versmoord, in’t massagraf ligt de woarheid vermoord
mo kbluf int verzet, en ondertussen weer een andermans wille de wet
mo kgeevn nie wa da ze willn, en kvechte tegen vooroordeeln
kmoetnt nie weten, in de loopgraven knagen de ratten an je duister geweten
en tdoe gildig zeer, ot je geest werd gekraakt
en beseft dat de waarheid werkt, woa dat den ander mee weggraakt
Outro - overdemurenheen
En de filmavond in Budascoop? Die was super. Een mooie film, een geboeid publiek en een fijn nagesprek met Glenn, Vicky, Sam en Petra Colpaert (directeur detentiehuis Kortrijk). Doorheen het panelgesprek gaven we bij momenten de micro aan 'Dumo', Siebrand, en enkele jongeren van De Stroate die met de teksten uit de workshopreeks Slam over de muren heen aan de slag gingen.
Op de website van DIALOOG vind je teksten, filmpjes, opnames … die gemaakt werden tijdens de workshops van Slam over de muren heen, en ook een terugblik op de filmavond in Budascoop. Geïnteresseerd om de film te gebruiken als aanzet tot dialoog? Neem dan contact op met kurt.declercq@avansa.be.
Slam over de muren heen was een initiatief van De Rode Antraciet, Avansa Regio Gent, Avansa Vlaamse Ardennen en Dender, Avansa Mid- en Zuidwest en Avansa Regio Mechelen in een nauwe samenwerking met de Gevangenissen Gent, Oudenaarde en Ruiselede, De Stroate vzw, Graffiti vzw en Creatief Schrijven in kader van het project DIALOOG.
---
(1) Tekst geïnspireerd op het boek Mekaar zien. Het belang van cultuur in de gevangenis (De Rode Antraciet, 2018).
(2) Op de Beeck, G. (2018). Mekaar zien. Het belang van cultuur in de gevangenis. De Rode Antraciet.
(3) Citaat Manu Pintelon en Marlies Gailliaert van De Huizen vzw.
(4) Tekst gemaakt door een gedetineerde tijdens Slam over de muren heen.
